Bach: Mass in F major BWV 233 Lutheran Mass 1 (Vocal Score)

De vier korte missen die Bach in de jaren 1730 maakte, zijn omgeven met een zweem van mysterie. Deze zogenoemde ‘Lutherse’ of ‘Kleine’ missen bedienen zich van het voor Bach ongebruikelijke Latijn en bestaan alleen uit een Kyrie en een Gloria. Wat meer is: Bach stelde deze missen vrijwel geheel samen uit materiaal afkomstig uit een klein aantal geestelijke cantates. Het lijkt niet vergezocht om te veronderstellen dat Bach met deze missen een veilige haven creëerde voor een aantal van zijn lievelingsstukken. Een Latijnse mis heeft door zijn neutrale karakter immers veel meer toepassingen dan de aan één specifiek moment in het kerkelijk jaar opgehangen Duitstalige cantates. Blijft de vraag waarom Bach voor het Latijn koos. Heeft hij met deze missen de band willen aanhalen met de katholieke koning August III in Dresden, die net was aangetreden? Van de Mis in b klein (die Bach later zou uitbreiden tot de Hohe Messe) weten we in elk geval zeker dat die in 1733 aan August werd opgedragen.

Het begint met een statig Kyrie in een oude stijl a la Palestrina. Bach componeerde dit Kyrie al in Weimar, en in die eerste versie voor vijfstemmig koor klonk in de eerste sopraan de koraalmelodie ‘Christe, du Lamm Gottes’. De omzetting van deze eerste versie met deels Duitse tekst naar een volledig Latijnse vergde natuurlijk een creatieve aanpassing. Bach liet de koraalmelodie spelen door hoorns en hobo’s. Sowieso maakte Bach het zichzelf niet makkelijk, omdat hij ook in sommige andere delen eerder geschreven muziek omwerkte. Zo horen we in het ‘Qui tollis’ de oorspronkelijke lijdzame hobomelodie ‘Weh der Seele’ uit de cantate Herr, deine Augen sehen nach dem Glauben, BWV 102. Qua affect past deze zeker mooi bij het ‘Hij die de zonden van de wereld draagt’. Ook hier maakt Bach veel kleine aanpassingen: de alt wordt een sopraan, de muziek is als geheel meer strakgetrokken, en de zanglijn krijgt kleine aanpassingen waaronder een kort opstapje speciaal voor het woord ‘Qui’, daar waar in het origineel één lange noot stond voor het woord ‘Weh’. Voor het ‘Cum sancto spiritu’ gebruikte Bach het openingsdeel van de cantate BWV 40.