Bach: Mass in G major BWV 236 Lutheran Mass 4 (Vocal Score)

Bach schiep in zijn kleine missen een veilige haven voor zijn favoriete cantatedelen.

De vier korte missen die Bach in de jaren 1730 maakte, zijn omgeven met een zweem van mysterie. Deze zogenoemde ‘Lutherse’ of ‘Kleine’ missen bedienen zich van het voor Bach ongebruikelijke Latijn en bestaan alleen uit een Kyrie en een Gloria. Wat meer is: Bach stelde deze missen vrijwel geheel samen uit materiaal afkomstig uit een klein aantal geestelijke cantates. De Mis in g klein ontleent zijn opening aan cantate 102, terwijl de overige twee koren en drie aria’s uit de cantates 187 en 72 zijn overgenomen. Hoewel daaraan wel een en ander moest worden versleuteld – passages zijn geschrapt of toegevoegd, de toonsoort of omvang is aangepast – is het koor uit cantate 102 vrijwel ongeschonden overgeheveld. De drie zinnen van een tekst ontleend aan Jeremia passen dan ook wonderwel bij de drievoudige Kyrie-Christe-Kyrie-aanroeping.

Het lijkt niet vergezocht om te veronderstellen dat Bach met deze missen een veilige haven creëerde voor een aantal van zijn lievelingsstukken. Een Latijnse mis heeft door zijn neutrale karakter immers veel meer toepassingen dan de aan één specifiek moment in het kerkelijk jaar opgehangen Duitstalige cantates.

Blijft de vraag waarom Bach voor het Latijn koos. Heeft hij met deze missen de band willen aanhalen met de katholieke koning August III in Dresden, die net was aangetreden? Van een andere mis uit deze reeks, de Mis in b klein (die Bach later zou uitbreiden tot de Hohe Messe) weten we in elk geval zeker dat die in 1733 aan August werd opgedragen. Met enige vertraging werd Bach in 1736 inderdaad aangesteld als Compositeur aan het Dresdener hof. Het verleende Bach een status die hem bij de veelvuldige conflicten met het Leipziger kerkbestuur goed van pas kwam. En wat het belang van een veilige haven voor zijn lievelingsstukken betreft: ook dat had Bach goed ingeschat. Terwijl zijn Lutherse missen de tand des tijds hebben doorstaan, is van zijn cantatewerk heel veel verloren gegaan.