Bach: Kantate BWV 21 Ich hatte viel Bekummernis (Breitkopf)

Bladmuziek van Johann Sebastian Bach Kantate BWV 21 Ich hatte viel Bekummernis uitgegeven door Edition Breitkopf and Hartel, uitgeversnummer: EB 7021

Cantate 21 behoort tot Bachs meest uitgevoerde cantates. Het is een lange cantate – elf delen, gesplitst in een gedeelte vóór en een gedeelte na de preek – waarover Bach zelf blijkbaar ook zeer tevreden was: hij voerde haar met kleine wijzigingen vaak uit, bij diverse gelegenheden, waardoor de cantate geen sterke binding heeft aan de evangelietekst voor de derde zondag na Trinitatis, waarop ze (o.m.) te Leipzig en Weimar werd uitgevoerd. Bach bestemde haar uiteindelijk ‘voor willekeurige gelegenheden’ (per ogni tempore).

– De oorsprong van de cantate (delen 2 – 6 en 9) ligt waarschijnlijk bij een rouwdienst, 8 oktober 1713, voor Aemilia Maria Harreß (1665-1713), weduwe van een Weimarer dignitaris; de bewaard gebleven herdenkingspreek besprak diverse bijbelteksten die in de cantate zijn verwerkt, en verklaart het in vergelijking met andere cantates grote aantal bijbelcitaten; de tekstdichter zal dus ook wel de Weimarer hofpoëet Salomon Franck zijn geweest. (De suggestie dat Bach de cantate in 1713 zou hebben uitgevoerd bij zijn sollicitatie in Halle is geheel ongedocumenteerd en zeer speculatief.)

– Als elfdelige dubbelcantate, voor en na de preek, voerde Bach haar voor het eerst in Weimar uit op 17 juni 1714, de 3e zondag na Trinitatis, en als vierde in zijn reeks maandelijkse cantates sinds zijn benoeming tot concertmeester. De cantate fungeerde toen ook als afscheid bij het vertrek uit Weimar van de muzikaal begaafde en Bach zeer toegewijde, 18-jarige en ziekelijke prins Johann Ernst IV, die het jaar daarop in Frankfurt zou overlijden.

– Vervolgens heeft Bach de cantate in november 1720 in Hamburg uitgevoerd bij zijn sollicitatie naar de organistenpost aan de Jacobikirche; een keuze die veelzeggend is, niet alleen voor de status die deze cantate had tussen de inmiddels 25 cantates die Bach had gecomponeerd, maar ook omdat het de eerste cantate was die hij kon uitvoeren nadat hij in het calvinistische Köthen (dat geen kerkmuziek kende) bij thuiskomst van zijn enige buitenlandse reis moest ontdekken dat zijn eerste vrouw Maria Barbara tijdens zijn afwezigheid was overleden en begraven.

-Op 13 juni 1723, nog geen drie weken na Bachs aantreden in Leipzig, was BWV 21 de eerste van de reeks Weimarer cantates die hij daar, al dan niet grondig gereviseerd of uitgebreid, uitvoerde ter ontlasting van zijn wekelijkse compositieverplichtingen. De cantate moet daar later nog enkele malen heruitgevoerd zijn.
De cantatetekst houdt, zoals gezegd, weinig verband met de evangelielezing voor de derde zondag na Trinitatis (Lucas 15: 1-10, de vreugde over de terugkeer van het verloren schaap) maar sluit wel aan bij vers 6 van de epistellezing (1 Petrus 5: 6-11): ‘Werp al uw bekommernis op Hem, want Hij zorgt voor u.’ Het daarin besloten contrast tussen bezorgdheid en vertrouwen structureert ook de cantate als geheel: zorgelijke delen (1) – (6) in mineur, gevolgd door bevrijdende delen (7) – (11) in majeur toonsoorten. Na een instrumentale Sinfonia schetst de cantate de zorgen van het mensenhart (2/3) dat zich van God verlaten voelt (4) en in de hel dreigt weg te zakken (5); aan het slot van het eerste deel wordt het gemaand op God te vertrouwen (6). In de twee dialoogdelen waarmee het tweede deel begint, zoekt (7) en vindt (8) de Seele (sopraan) haar Jezus (bas), wat haar tevreden zal stellen (9) en haar tranen zal drogen (10) en waarop ten slotte een loflied (11) past.